Spis Treści
Kiedy mamy do czynienia z Dyrektywą ATEX 2014/34/UE?
ATEX normy zharmonizowane: Dyrektywa 2014/34/UE (zwana potocznie ATEX) dotyczy urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej. Oznacza to, że jeżeli istnieje prawdopodobieństwo występowania gazów, pyłów czy oparów, które w połączeniu z powietrzem mogą stworzyć mieszaninę wybuchową, wówczas sprzęt stosowany w takich warunkach musi spełniać ATEX.
Przykładowe branże:
- Przemysł chemiczny (zakłady produkcji farb, lakierów, rozpuszczalników),
- Przemysł spożywczy (młyny, cukrownie – duże ilości pyłów palnych),
- Górnictwo (zagrożenie metanem i pyłami węglowymi),
- Stacje paliw (opary paliw),
- Rolnictwo (silosy zbożowe).
Jak ATEX ma się do Dyrektywy Maszynowej?
- Dyrektywa Maszynowa 2006/42/WE reguluje głównie ogólne zasady bezpieczeństwa maszyn.
- ATEX 2014/34/UE dodatkowo nakłada wymagania odnoszące się do zabezpieczenia przed wybuchem w atmosferze potencjalnie wybuchowej.
Sprzęt, który jednocześnie spełnia definicję maszyny i ma pracować w strefie zagrożenia wybuchem, musi być zgodny z oboma aktami prawnymi – czyli z Dyrektywą Maszynową i Dyrektywą ATEX.
W praktyce producent bądź importer:
- Wykonuje analizę ryzyka zgodnie z Maszynową,
- Dodatkowo przeprowadza ocenę zgodności w odniesieniu do wymagań Dyrektywy ATEX (jeśli wyrób będzie w środowisku wybuchowym).
Zobacz także:
Programowanie PLC
Automatyzacja procesów produkcyjnych
Certyfikacja CE maszyn
Szkolenie CE Maszyn
Rozporządzenie ws. maszyn 2023/1230/UE
Szkolenie Dyrektywa Maszynowa 2006/42/WE
Czy znak CE jest obowiązkowy?
Maszyna a urządzenie: czym się różnią?
Upoważniony przedstawiciel producenta – co to właściwie oznacza?
Obliczenia wytrzymałościowe (MES)
Certyfikat CE a koszty
Deklaracja Zgodności Wzór
Normy zharmonizowane ATEX – czym są i co dają?
Zasada domniemania zgodności
Unia Europejska publikuje tzw. normy zharmonizowane, oficjalnie ogłaszane w Dzienniku Urzędowym UE. Jeżeli producent w pełni zastosuje daną normę zharmonizowaną i odpowiednio to udokumentuje, wówczas zakłada się (domniemuje), że wyrób jest zgodny z odpowiadającymi tej normie zasadniczymi wymaganiami (w przypadku ATEX wymogami z załącznika II Dyrektywy).
Stan prawny i liczba norm zharmonizowanych
Obecnie opublikowano 108 norm zharmonizowanych z Dyrektywą ATEX 2014/34/UE. Są to zarówno normy ogólne, opisujące zasady projektowania i badań, jak i branżowe czy odnoszące się do konkretnych zagadnień (np. elektrycznych czy nieelektrycznych źródeł zapłonu).
Przykładowe normy zharmonizowane ATEX
Numer normy | Tytuł skrócony | Zakres/uwagi |
---|---|---|
PN-EN 1127-1:2019-10 | Atmosfery wybuchowe – Zapobieganie wybuchowi i ochrona – Metodyka | Podstawy analizy ryzyka i przeciwdziałania zapłonowi w strefach EX |
PN-EN 60079-1:2014-12 | Atmosfery wybuchowe – Ochrona urządzeń ognioszczelną obudową „d” | Konkretny rodzaj zabezpieczenia przed rozprzestrzenieniem płomienia |
PN-EN ISO 80079-36:2016-07 | Urządzenia nieelektryczne do atmosfer wybuchowych – Metodyka i wymagania | Wytyczne dla urządzeń, których głównym źródłem zapłonu nie jest prąd |
PN-EN 1839:2017-02 | Oznaczanie granic wybuchowości i granicznego stężenia tlenu (GST) dla gazów/par | Przydatna w analizie zagrożeń, określa parametry zapłonu substancji |
PN-EN 14460:2018-02 | Urządzenia odporne na wybuch | Wymagania konstrukcyjne dla urządzeń mających wytrzymać wybuch wewnątrz |
Normy te opisują procedury badań, wytyczne projektowe oraz sposoby dokumentowania spełnienia wymagań. Dla wielu inżynierów i managerów to podstawa pracy – sięgając po konkretną normę, zyskują gotowy zestaw rozwiązań, jak zapewnić bezpieczeństwo przeciwwybuchowe.
Atex normy zharmonizowane: jaki mają wpływ na procedurę oceny zgodnośći?
Kiedy trzeba zaangażować jednostkę notyfikowaną?
Dyrektywa ATEX wprowadza różne kategorie urządzeń (np. M1, M2 w Grupie I czy 1, 2, 3 w Grupie II). Zależnie od kategorii wybiera się procedurę oceny zgodności (np. moduł B+D, B+F, G, wewnętrzna kontrola produkcji itd.).
Ogólna zasada:
- Dla urządzeń najwyższych kategorii (np. kategoria 1, M1) niemal zawsze wymagana jest interwencja jednostki notyfikowanej.
- Natomiast w przypadku mniej rygorystycznych kategorii (np. kategoria 3, używana w strefach, gdzie atmosfera wybuchowa występuje rzadko), możliwe jest zastosowanie modułu A (wewnętrzna kontrola produkcji) bez udziału jednostki notyfikowanej.
Jak normy zharmonizowane ułatwiają procedurę?
- Potwierdzenie stosowania rozwiązań projektowych – jeśli urządzenie zaprojektowano zgodnie z normą zharmonizowaną (np. PN-EN 60079-15 dla budowy urządzeń typu „n”), to jednostka notyfikowana widzi, że przyjęto akceptowane rozwiązania techniczne.
- Przejrzysty dobór badań – normy określają m.in. metody testowania odporności na wybuch czy szczelności ognioszczelnej obudowy, co eliminuje arbitralność przy weryfikacji bezpieczeństwa.
- Skrócenie czasu certyfikacji – łatwiej i szybciej wykazać zgodność z Dyrektywą, co dla firm oznacza oszczędności finansowe i sprawniejszy proces wprowadzania urządzeń na rynek.
Dokumenty potwierdzające spełnienie wymagań ATEX
- Deklaracja zgodności UE
- Dotyczy gotowych urządzeń i systemów ochronnych.
- Sporządza ją producent, po przeprowadzeniu przewidzianej modułami procedury oceny zgodności.
- Oświadcza w niej, że wyrób spełnia wymagania Dyrektywy (i ew. innych mających zastosowanie).
- Jest niezbędna, by legalnie wprowadzić produkt na rynek UE.
- Świadectwo zgodności
- Wystawiane najczęściej dla komponentów (części, które same nie są urządzeniami, ale mogą stanowić istotny element chroniący przed wybuchem).
- Potwierdza, że dany komponent spełnia odpowiednie zapisy Dyrektywy 2014/34/UE.
- Producent lub importer dołącza kopię takiego świadectwa przy sprzedaży lub montażu komponentu.
- Certyfikat zgodności (np. certyfikat badania typu UE)
- Wystawiany przez jednostkę notyfikowaną.
- Potrzebny w procedurach, w których wymaga się udziału strony trzeciej (np. moduł B – badanie typu UE).
- Stanowi formalne potwierdzenie, że wyrób został sprawdzony przez upoważniony organ i jest zgodny z zasadniczymi wymaganiami ATEX.
- W zależności od wybranej procedury oceny zgodności (np. B+D, B+F), certyfikat może obejmować ocenę prototypu (moduł B) oraz zgodność procesu produkcji (moduł D, F itp.).
FAQ: ATEX normy zharmonizowane
To zależy od kategorii urządzenia. Jeśli maszyna należy do kategorii 1 (Grupa II) lub M1 (Grupa I), czyli najwyższego poziomu zabezpieczenia, udział jednostki notyfikowanej (np. w ramach modułu B – badanie typu UE) jest obowiązkowy. W kategoriach o mniejszych wymaganiach (np. 3) można skorzystać z tzw. wewnętrznej kontroli produkcji (moduł A), co oznacza, że producent może przeprowadzić ocenę zgodności samodzielnie, o ile spełnia określone warunki.
Spełnienie Dyrektywy Maszynowej nie oznacza automatycznie spełnienia wymagań ATEX. Konieczna jest dodatkowa ocena ryzyka pod kątem źródeł zapłonu w atmosferze potencjalnie wybuchowej oraz zastosowanie odpowiednich procedur oceny zgodności zgodnie z Dyrektywą 2014/34/UE. W praktyce często dochodzi do połączenia procedur obu dyrektyw (np. analiza ryzyka i implementacja rozwiązań z norm maszynowych, a następnie postępowanie wg modułów ATEX).
Zastosowanie normy zharmonizowanej oznacza tzw. „domniemanie zgodności” z odpowiadającymi jej wymaganiami zasadniczymi. W konsekwencji – w razie kontroli organu nadzoru – producent nie musi już dodatkowo wykazywać spełnienia tych wymagań, bo normy zharmonizowane akceptowane są w całej Unii. Z technicznego punktu widzenia normy te pomagają również skrócić i uprościć analizę ryzyka oraz wybrać najlepsze rozwiązania zabezpieczające.
Nie. Deklaracja zgodności UE (tzw. deklaracja WE w starszych przepisach) dotyczy gotowych urządzeń (lub systemów ochronnych), potwierdzając ich zgodność z ATEX i innymi dyrektywami. Natomiast świadectwo zgodności często wystawia się dla komponentów, które same nie są gotowym urządzeniem, ale ich parametry muszą być zgodne z ATEX (np. elementy osłony ognioszczelnej). Każdy komponent sprzedawany osobno w kontekście EX powinien mieć dołączone takie świadectwo.
Przede wszystkim na wszystkie możliwe źródła zapłonu – zarówno elektryczne (niedopuszczalne iskrzenia, zwarcia, przegrzewanie się elementów), jak i nieelektryczne (tarcie, uderzenia, elektryczność statyczna). Trzeba też uwzględnić charakterystykę substancji palnych: czy są to pyły, gazy, mgły, oraz jakie mają temperatury zapłonu czy granice wybuchowości. Wreszcie – należy sprawdzić wymagania lokalizacyjne (kategoria urządzenia vs. strefa EX) i określić, czy konieczne są dodatkowe środki bezpieczeństwa, takie jak zabezpieczenia ognioszczelne, iskrobezpieczne czy wentylacja awaryjna.