Dyrektywa ATEX 2014/34/UE

Dyrektywa ATEX to kluczowy element legislacji dotyczący bezpieczeństwa w atmosferach potencjalnie wybuchowych. Jest nie tylko narzędziem regulacyjnym, ale także przewodnikiem dla inżynierów, którzy muszą zapewnić, że ich projekty i produkty spełniają najwyższe standardy bezpieczeństwa. W poniższym artykule przedstawimy szczegółowe informacje na temat dyrektywy, jej wymagań oraz praktycznych zastosowań w różnych gałęziach przemysłu.

Czym jest Dyrektywa ATEX?

Dyrektywa ATEX (Atmosphères Explosibles) to zestaw przepisów Unii Europejskiej, które regulują wymagania dotyczące sprzętu i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferach potencjalnie wybuchowych. Głównym celem dyrektywy jest zapewnienie bezpieczeństwa ludzi i ochrony mienia przez minimalizowanie ryzyka wybuchów w środowiskach przemysłowych.

Historia i Ewolucja Dyrektywy ATEX

Dyrektywa ATEX wywodzi się z wcześniejszych przepisów dotyczących bezpieczeństwa w miejscach pracy. Pierwsze regulacje pojawiły się już w latach 90., a obecna wersja dyrektywy, 2014/34/UE, została przyjęta w 2014 roku. Zastąpiła ona wcześniejszą dyrektywę 94/9/WE, wprowadzając bardziej szczegółowe wymagania dotyczące oznakowania i certyfikacji produktów.

Dyrektywa ATEX: Procedura Oceny Zgodności

Dyrektywa 2014/34/UE ustanawia różne procedury oceny zgodności dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferach potencjalnie wybuchowych. Poniżej przedstawiono, kiedy stosuje się poszczególne moduły i grupy oceny zgodności:

Grupa Urządzeń	Kategoria Urządzeń	Moduły Oceny Zgodności
I	M1	Moduł B + Moduł D lub Moduł B + Moduł F
I	M2	Moduł B + Moduł C1 lub Moduł B + Moduł E
II	1	Moduł B + Moduł D lub Moduł B + Moduł F
II	2	Moduł B + Moduł C1 lub Moduł B + Moduł E
II	3	Moduł A
III	3	Moduł A

Opis Modułów:

• Moduł A: Wewnętrzna kontrola produkcji.
• Moduł B: Badanie typu UE.
• Moduł C1: Zgodność z typem w oparciu o wewnętrzną kontrolę produkcji oraz badanie produktów pod nadzorem.
• Moduł D: Zgodność z typem w oparciu o zapewnienie jakości procesu produkcji.
• Moduł E: Zgodność z typem w oparciu o zapewnienie jakości produktu.
• Moduł F: Zgodność z typem w oparciu o weryfikację produktu.
• Moduł G: Zgodność w oparciu o weryfikację jednostkową.

Wyjaśnienie Kategorii zgodnych z Dyrektywą ATEX:

• Grupa I: Urządzenia przeznaczone do stosowania w wyrobiskach podziemnych kopalń i w częściach instalacji powierzchniowych tych kopalń zagrożonych występowaniem gazu kopalnianego lub pyłu palnego.
  • Kategoria M1: Urządzenia zapewniające bardzo wysoki poziom bezpieczeństwa. Muszą pozostać włączone i bezpieczne nawet w przypadku obecności atmosfery wybuchowej.
  • Kategoria M2: Urządzenia zapewniające wysoki poziom bezpieczeństwa. Przeznaczone do wyłączania w przypadku obecności atmosfery wybuchowej.
• Grupa II: Urządzenia przeznaczone do stosowania w innych miejscach zagrożonych występowaniem atmosfery wybuchowej.
  • Kategoria 1: Urządzenia przeznaczone do użytku w strefach, w których atmosfera wybuchowa występuje stale, długo lub często. Zapewniają bardzo wysoki poziom bezpieczeństwa.
  • Kategoria 2: Urządzenia przeznaczone do użytku w strefach, w których atmosfera wybuchowa występuje czasami. Zapewniają wysoki poziom bezpieczeństwa.
  • Kategoria 3: Urządzenia przeznaczone do użytku w strefach, w których atmosfera wybuchowa występuje rzadko i tylko przez krótki czas. Zapewniają normalny poziom bezpieczeństwa.
• Grupa III: Urządzenia przeznaczone do stosowania w miejscach, gdzie atmosfera wybuchowa składa się z pyłów palnych.
  • Kategoria 3: Urządzenia przeznaczone do użytku w strefach, w których atmosfera wybuchowa występuje rzadko i tylko przez krótki czas. Zapewniają normalny poziom bezpieczeństwa.

Takie rozróżnienie kategorii i modułów oceny zgodności pomaga w dostosowaniu odpowiednich procedur w zależności od poziomu ryzyka związanego z użytkowaniem danego urządzenia w atmosferze potencjalnie wybuchowej.

Moduł A: Wewnętrzna kontrola produkcji

1. Dokumentacja techniczna:
   • Producent sporządza dokumentację techniczną umożliwiającą ocenę zgodności produktu z wymaganiami dyrektywy. Dokumentacja zawiera m.in. ogólny opis produktu, rysunki techniczne, schematy, opisy oraz wyniki badań i analizy ryzyka.
2. Produkcja:
   • Producent zapewnia zgodność produktów z dokumentacją techniczną oraz z wymaganiami dyrektywy poprzez odpowiednie środki kontrolne podczas produkcji.
3. Oznakowanie CE:
   • Producent umieszcza oznakowanie CE na produkcie oraz sporządza pisemną deklarację zgodności UE, którą przechowuje przez 10 lat od wprowadzenia produktu do obrotu .

Moduł B: Badanie typu UE

1. Zgłoszenie:
   • Producent składa wniosek o przeprowadzenie badania typu UE do jednostki notyfikowanej, wraz z dokumentacją techniczną.
2. Badanie:
   • Jednostka notyfikowana sprawdza dokumentację oraz przeprowadza odpowiednie badania w celu potwierdzenia zgodności typu z wymaganiami dyrektywy.
3. Certyfikat badania typu UE:
   • Po pozytywnej weryfikacji, jednostka notyfikowana wydaje certyfikat badania typu UE, który identyfikuje zgodność typu z wymaganiami dyrektywy .

Moduł C: Zgodność z typem w oparciu o wewnętrzną kontrolę produkcji

1. Kontrola produkcji:
   • Producent zapewnia zgodność wytworzonych produktów z typem opisanym w certyfikacie badania typu UE poprzez wdrożenie odpowiednich środków kontrolnych.
2. Oznakowanie CE:
   • Oznakowanie CE umieszczane jest na produkcie wraz z numerem identyfikacyjnym jednostki notyfikowanej.
3. Deklaracja zgodności UE:
   • Producent sporządza deklarację zgodności UE i przechowuje ją przez 10 lat od wprowadzenia produktu do obrotu .

Moduł D: Zgodność z typem w oparciu o zapewnienie jakości procesu produkcji

1. System jakości:
   • Producent wdraża zatwierdzony system jakości obejmujący produkcję, kontrolę gotowych produktów i badania.
2. Audyt:
   • Jednostka notyfikowana przeprowadza audyty systemu jakości oraz może realizować niezapowiedziane wizyty u producenta w celu sprawdzenia jego funkcjonowania .

Moduł E: Zgodność z typem w oparciu o zapewnienie jakości produktu

1. System jakości:
   • Producent składa wniosek o ocenę systemu jakości w odniesieniu do danych produktów, który zapewnia zgodność z typem opisanym w certyfikacie badania typu UE.
2. Nadzór:
   • Jednostka notyfikowana przeprowadza okresowe audyty i niezapowiedziane wizyty, weryfikując zgodność produktów .

Moduł F: Zgodność z typem w oparciu o weryfikację produktu

1. Produkcja i weryfikacja:
   • Producent zapewnia zgodność produktów z zatwierdzonym typem oraz przeprowadza badania i testy weryfikacyjne .

Moduł G: Zgodność w oparciu o weryfikację jednostkową

1. Weryfikacja:
   • Jednostka notyfikowana przeprowadza odpowiednie badania i testy każdego produktu, aby potwierdzić jego zgodność z wymaganiami dyrektywy .

Te moduły stanowią kompleksowy system oceny zgodności produktów przeznaczonych do użytku w atmosferach potencjalnie wybuchowych, zapewniając ich bezpieczeństwo i zgodność z przepisami Unii Europejskiej.

Grupa urządzeń I i II, kategoria urządzeń M1 i 1:

1. Moduł B (Badanie typu UE) w połączeniu z jednym z poniższych:
   • Moduł D (Zgodność z typem w oparciu o zapewnienie jakości procesu produkcji) .
   • Moduł F (Zgodność z typem w oparciu o weryfikację produktu) .

Grupa urządzeń I i II, kategoria urządzeń M2 i 2:

1. Moduł B (Badanie typu UE) w połączeniu z jednym z poniższych:
   • Moduł C1 (Zgodność z typem w oparciu o wewnętrzną kontrolę produkcji oraz badanie produktów pod nadzorem) .
   • Moduł E (Zgodność z typem w oparciu o zapewnienie jakości produktu) .
2. W przypadku innych urządzeń tej grupy i kategorii:
   • Moduł A (Wewnętrzna kontrola produkcji) oraz przesłanie dokumentacji technicznej do jednostki notyfikowanej, która potwierdza jej odbiór i przechowuje .

Grupa urządzeń II, kategoria urządzeń 3:

1. Moduł A (Wewnętrzna kontrola produkcji) .

Systemy ochronne:

1. Procedura zgodna z Modułami B i D lub B i F .

Alternatywne procedury:

1. Moduł G (Zgodność w oparciu o weryfikację jednostkową) może być stosowany dla grup urządzeń I i II .

Strefy zagrożenia wybuchem wg. PN-EN IEC 60079

• Strefa 0: Obszary, w których atmosfera wybuchowa występuje stale lub przez długi czas.
• Strefa 1: Obszary, w których atmosfera wybuchowa może występować podczas normalnej pracy.
• Strefa 2: Obszary, w których atmosfera wybuchowa nie występuje podczas normalnej pracy, a jeśli się pojawi, to tylko przez krótki czas.

Kategorie Urządzeń w Dyrektywie ATEX

Dyrektywa ATEX klasyfikuje urządzenia na podstawie poziomu ochrony, który muszą zapewniać w odpowiednich strefach:

• Kategoria 1: Urządzenia przeznaczone do użytku w miejscach, gdzie atmosfera wybuchowa występuje stale, często lub przez długi czas.
• Kategoria 2: Urządzenia, które mogą być używane w miejscach, gdzie atmosfera wybuchowa występuje rzadko.
• Kategoria 3: Urządzenia do użytku w miejscach, gdzie atmosfera wybuchowa jest mało prawdopodobna i jeśli wystąpi, to tylko przez krótki czas.

I tak ze względu na strefy zagrożenia wybuchem kategorie urządzeń powinny być stosowane jak poniżej:

• Kategoria 1: Urządzenia dla stref 0, 1 i 2.
• Kategoria 2: Urządzenia dla stref 1 i 2.
• Kategoria 3: Urządzenia dla strefy 2.

Dyrektywa ATEX: Analiza Ryzyka i Projektowanie

Pierwszym krokiem jest analiza ryzyka, która polega na zidentyfikowaniu potencjalnych zagrożeń związanych z użytkowaniem urządzenia w atmosferze wybuchowej. Kluczowe elementy tego etapu to:

Wybór Odpowiednich Komponentów

Projektowanie maszyn zgodnie z wymogami dyrektywy wymaga:

• Doboru odpowiednich komponentów: Komponenty muszą być zgodne z normami Dyrektywy ATEX i odpowiednio oznakowane.
• Stosowania technologii zabezpieczeń: W wielu przypadkach, aby zapewnić zgodność z dyrektywą, konieczne jest użycie zaawansowanych technologii, takich jak systemy osłonowe, iskrobezpieczne urządzenia czy technologie budowy wzmocnionej.

Produkcja i Kontrola Jakości

Produkcja musi być ściśle monitorowana, aby zapewnić, że wszystkie urządzenia są zgodne z projektami i spełniają wymagania dyrektywy. Kluczowe działania obejmują:

• Testowanie i walidację: Przeprowadzanie testów, aby upewnić się, że urządzenia działają poprawnie w atmosferach wybuchowych.
• Audyt bezpieczeństwa: Regularne audyty i przeglądy w celu zapewnienia zgodności z normami.

Dyrektywa ATEX: Oznakowanie CE i Ex: Kiedy i jak się je stosuje

Oznakowanie CE:

Oznakowanie CE (Conformité Européenne) jest wymagane dla wszystkich produktów wprowadzanych do obrotu w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG). Wskazuje ono, że produkt spełnia wymagania dyrektyw unijnych dotyczących bezpieczeństwa, zdrowia i ochrony środowiska.

Oznakowanie Ex:

Oznakowanie Ex jest stosowane w przypadku urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferach potencjalnie wybuchowych. To oznakowanie wskazuje, że produkt został zaprojektowany i wyprodukowany zgodnie z wymogami dyrektywy 2014/34/UE (ATEX).

Kiedy stosować oznakowanie Ex obok CE:

Oznakowanie Ex jest umieszczane obok oznakowania CE w następujących przypadkach:

1. Produkty przeznaczone do użytku w atmosferach potencjalnie wybuchowych:
   • Wszystkie urządzenia i systemy ochronne, które będą używane w takich atmosferach, muszą posiadać oznakowanie Ex, aby wskazać, że są zgodne z dyrektywą 2014/34/UE (ATEX).
2. Procedura oceny zgodności:
   • Produkty, które przeszły odpowiednią procedurę oceny zgodności (np. Moduł B + Moduł D, Moduł B + Moduł F), mają prawo do oznakowania Ex. Procedury te potwierdzają, że produkt spełnia specyficzne wymagania bezpieczeństwa związane z ochroną przed wybuchem.
3. Dokumentacja techniczna i deklaracja zgodności UE:
   • Producent musi mieć dokumentację techniczną oraz deklarację zgodności UE, które wskazują zgodność produktu z dyrektywą ATEX. Oznakowanie Ex jest wtedy umieszczane na produkcie wraz z oznakowaniem CE.
4. Symbol specjalnego zabezpieczenia przeciwwybuchowego:
   • Obok oznakowania CE i Ex umieszcza się również specjalne symbole zabezpieczenia przeciwwybuchowego, określające grupę i kategorię urządzenia, a także inne informacje wymagane przez dyrektywę ATEX.

Przykłady oznakowania z rozszerzeniami wg normy IEC 60079:

• Przykład 1: Urządzenie kategorii 1 (Grupa II):
  • CE 0123 Ex II 1 G Ex d IIC T4 Gb
    • CE: Oznakowanie zgodności z dyrektywami UE.
    • 0123: Numer identyfikacyjny jednostki notyfikowanej (jeśli ma zastosowanie).
    • Ex: Oznakowanie zgodności z dyrektywą ATEX.
    • II: Grupa urządzenia (inne niż kopalnie).
    • 1: Kategoria urządzenia (bardzo wysoki poziom zabezpieczenia).
    • G: Zastosowanie w atmosferze gazowej.
    • Ex d: Typ ochrony (np. osłona ognioszczelna).
    • IIC: Grupa gazów (wodór, acetylen).
    • T4: Klasa temperaturowa (maksymalna powierzchniowa temperatura 135°C).
    • Gb: Poziom ochrony (wzmocniona ochrona).
• Przykład 2: Urządzenie kategorii 2 (Grupa I):
  • CE 0123 Ex I M2 Ex ib I Mb
    • CE: Oznakowanie zgodności z dyrektywami UE.
    • 0123: Numer identyfikacyjny jednostki notyfikowanej (jeśli ma zastosowanie).
    • Ex: Oznakowanie zgodności z dyrektywą ATEX.
    • I: Grupa urządzenia (kopalnie).
    • M2: Kategoria urządzenia (wysoki poziom zabezpieczenia).
    • Ex ib: Typ ochrony (np. iskrobezpieczeństwo).
    • I: Grupa gazów (metan).
    • Mb: Poziom ochrony (wzmocniona ochrona).

Możliwe rozszerzenia wg normy IEC 60079:

1. Typy ochrony:
   • Ex d: Osłona ognioszczelna.
   • Ex e: Zwiększone bezpieczeństwo.
   • Ex n: Niezapalający.
   • Ex p: Bezpieczeństwo gazoszczelne.
   • Ex ia/ib/ic: Iskrobezpieczeństwo.
2. Grupy gazów:
   • I: Metan (kopalnie).
   • IIA: Propan.
   • IIB: Etylen.
   • IIC: Wodór, acetylen.
3. Klasy temperaturowe:
   • T1: 450°C.
   • T2: 300°C.
   • T3: 200°C.
   • T4: 135°C.
   • T5: 100°C.
   • T6: 85°C.
4. Poziomy ochrony:
   • Ga: Najwyższy poziom ochrony (Zastosowanie w strefach 0).
   • Gb: Wysoki poziom ochrony (Zastosowanie w strefach 1).
   • Gc: Podstawowy poziom ochrony (Zastosowanie w strefach 2).

Stosowanie oznakowania CE i Ex wraz z odpowiednimi rozszerzeniami wg normy IEC 60079 zapewnia jasność i zgodność produktów z wymaganiami bezpieczeństwa w atmosferach potencjalnie wybuchowych.

Typ ochrony	Grupa gazów	Klasa temperaturowa	Poziom ochrony
Ex d	I (Metan)	T1: 450°C	Ga (Strefa 0)
Ex e	IIA (Propan)	T2: 300°C	Gb (Strefa 1)
Ex n	IIB (Etylen)	T3: 200°C	Gc (Strefa 2)
Ex p	IIC (Wodór)	T4: 135°C	Mb
Ex ia/ib/ic		T5: 100°C
		T6: 85°C

Dyrektywa ATEX: Kluczowe Wymagania

Dyrektywa nakłada szereg wymagań, które muszą spełniać urządzenia i systemy ochronne:

• Bezpieczeństwo konstrukcji: Urządzenia muszą być zaprojektowane w taki sposób, aby zminimalizować ryzyko wybuchu nawet w przypadku defektu jednego ze środków ochronnych.
• Materiały: Używane materiały muszą być odporne na reakcje chemiczne z atmosferą wybuchową.
• Oznakowanie CE: Każde urządzenie musi być oznakowane znakiem CE, co świadczy o jego zgodności z wymaganiami dyrektywy.

Audyt bezpieczeństwa oraz normy zharmonizowane odgrywają kluczową rolę w procesie certyfikacji i zapewnienia zgodności z wymaganiami dyrektywy.

Dyrektywa ATEX: Zastosowanie w różnych branżach

Dyrektywa ATEX ma szerokie zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu:

• Przemysł petrochemiczny: Zastosowanie w rafineriach, platformach wiertniczych.
• Górnictwo: Urządzenia stosowane w kopalniach muszą spełniać surowe normy bezpieczeństwa.
• Młyny zbożowe: Wymagania dotyczące automatyzacji procesów produkcyjnych i bezpieczeństwa.

W każdej z tych branż, rola integratora automatyki przemysłowej oraz specjalistów od programowania PLC jest kluczowa dla zapewnienia zgodności z wymaganiami dyrektywy.

Dyrektywa ATEX: Normy Zharmonizowane

W ramach Dyrektywy ATEX istnieje wiele norm zharmonizowanych, które zapewniają spójność i bezpieczeństwo w automatyce przemysłowej. Normy z grupy PN-EN 60079-x są szczególnie istotne w kontekście ochrony przeciwwybuchowej. Oto przegląd najważniejszych norm z tej grupy:

1. PN-EN 60079-0: Atmosfery wybuchowe – Część 0: Urządzenia – Podstawowe wymagania
   • Określa ogólne wymagania dotyczące konstrukcji i badania urządzeń przeznaczonych do pracy w atmosferach wybuchowych.
2. PN-EN 60079-1: Atmosfery wybuchowe – Część 1: Zabezpieczenie urządzeń za pomocą osłon ognioszczelnych „d”
   • Dotyczy urządzeń, które zapobiegają przenikaniu płomieni do atmosfery wybuchowej.
3. PN-EN 60079-2: Atmosfery wybuchowe – Część 2: Zabezpieczenie urządzeń za pomocą osłon gazowych z nadciśnieniem „p”
   • Określa zasady ochrony urządzeń poprzez zastosowanie nadciśnienia gazu wewnątrz obudowy, co zapobiega przedostawaniu się atmosfery wybuchowej.

Przykładowe Normy Zharmonizowane Inne niż PN-EN 60079-x

Oprócz norm z grupy PN-EN 60079-x, istnieją także inne istotne normy zharmonizowane związane z Dyrektywą ATEX:

1. PN-EN 1834-1:2002: Silniki spalinowe tłokowe – Wymagania bezpieczeństwa dotyczące projektowania i budowy silników przeznaczonych do stosowania w przestrzeniach zagrożonych wybuchem – Część 1: Silniki grupy II przeznaczone do stosowania w atmosferze palnych gazów i par
   • Normy dotyczące bezpieczeństwa projektowania i konstrukcji silników stosowanych w atmosferach wybuchowych.
2. PN-EN 13463-1:2009: Nieelektryczne urządzenia do atmosfer wybuchowych – Część 1: Podstawowe metody i wymagania
   • Określa podstawowe wymagania i metody ochrony nieelektrycznych urządzeń przeznaczonych do użytku w atmosferach wybuchowych.
3. PN-EN 13760:2022-04: Wyposażenie i osprzęt do LPG – Instalacje zasilania skroplonym gazem węglowodorowym (LPG) dla pojazdów lekkich i pojazdów ciężarowych – Dysze, wymagania dla badań i wymiary
   • Dotyczy bezpieczeństwa konstrukcji i działania urządzeń do zasilania LPG, stosowanych w atmosferach wybuchowych.

Dyrektywa ATEX jest kluczowym elementem zapewnienia bezpieczeństwa w atmosferach potencjalnie wybuchowych. Dzięki odpowiednim praktykom, certyfikacji oraz wdrożeniu zaawansowanych technologii, firmy mogą skutecznie minimalizować ryzyko wybuchów i zapewniać bezpieczne warunki pracy. W kontekście automatyki przemysłowej, znaczenie dyrektywy jest szczególnie istotne, gdyż pozwala na bezpieczne i efektywne zarządzanie procesami produkcyjnymi. Normy zharmonizowane, takie jak PN-EN 60079-x, odgrywają kluczową rolę w osiąganiu tych celów.

FAQ: Dyrektywa ATEX

analiza ryzyka automatyka przemysłowa automatyzacja procesów produkcyjnych automatyzacja produkcji bezpieczeństwo maszyn deklaracja zgodności WE dokumentacja techniczna dostosowanie maszyn do wymagań minimalnych dyrektywa ATEX dyrektywa EMC dyrektywa LVD dyrektywa maszynowa 2006/42/WE GPSD GPSR hazop Instrukcja obsługi integrator automatyki przemysłowej inżynieria procesowa KPI linie produkcyjne maszyna nieukończona mes normy zharmonizowane ocena ryzyka OEE oznakowanie CE Performence level poka-yoke pokrycie diagnostyczne projektowanie maszyn przemysł spożywczy roboty przemysłowe rozporządzenie w sprawie maszyn 2023/1230 sat SCADA SIL smed stanowiska zrobotyzowane TPM zarządzanie zarządzanie projektami Znak CE